Dyrektywa anty-SLAPP-owa
Po ponad roku prac, pod koniec kwietnia 2022 Komisja Europejska przedstawiła projekt dyrektywy przeciwko sądowym nadużyciom typu SLAPP (Strategic Lawsuit Against Public Participation). Braliśmy udział w konsultacjach tego projektu. Rok temu przedstawiliśmy naszą sytuację i postulaty na telekonferencji z Verą Jourovą oraz na późniejszych etapach konsultacji.
Obecny projekt dyrektywy anty-SLAPP-owej zawiera zapisy odnoszące się także do naszej sytuacji. Na nich skupimy się w tym wpisie.
Dyrektywa zawiera trzy kluczowe definicje:
Publiczna partycypacja – szeroko rozumiana jako:
a) każda wypowiedź lub działanie wyrażone lub prowadzone w ramach korzystania z prawa do wolności wypowiedzi i informacji, takie jak tworzenie, wystawianie, reklamowanie lub inne formy promocji przekazów dziennikarskich, politycznych, naukowych, akademickich, artystycznych, satyrycznych itp, a także działania przygotowawcze, wspierające lub pomocnicze bezpośrednio z nimi związane;
b) korzystanie z prawa do wolności zrzeszania się i pokojowych zgromadzeń, takie jak organizacja lub udział w działalności lobbingowej, demonstracjach i protestach lub działań wynikających z korzystania z prawa do dobrej administracji i prawa do skutecznego środka odwoławczego, takich jak składanie skarg, petycji lub wniosków i sądowych oraz udział w rozprawach publicznych, a także działania przygotowawcze, wspierające lub pomocnicze bezpośrednio z nimi związane
c) inne działania mające na celu informowanie lub wpływanie na opinię publiczną lub wspieranie działania społeczeństwa, w tym działania każdego podmiotu prywatnego lub publicznego związane z kwestią interesu publicznego, takie jak organizowanie badań, sondaży, kampanii lub jakiekolwiek inne działania zbiorowe, a także działania przygotowawcze, wspierające lub wspomagające (art. 3, pkt 1 oraz pkt 16 preambuły)
Interes publiczny również jest zdefiniowany szeroko, w odniesieniu do każdej sprawy, która ma wpływ na społeczność w takim stopniu, że może się nią w uzasadniony sposób interesować, w takich dziedzinach jak na przykład:
a) zdrowie publiczne, bezpieczeństwo, środowisko, klimat, korzystanie z praw podstawowych,
b) działalność osoby lub podmiotu w oczach opinii publicznej lub w interesie publicznym,
c) sprawy rozpatrywane publicznie lub poddawane przeglądowi przez organ ustawodawczy, wykonawczy lub sądowy – a także wszelkie inne postępowania urzędowe, zarzuty o korupcję, oszustwa lub przestępczość,
d) działania mające na celu zwalczanie dezinformacji.
(art. 3, pkt 2)
Nadużycie postępowania sądowego przeciwko partycypacji społecznej – oznacza postępowanie sądowe wszczęte w związku z partycypacją społeczną, które jest całkowicie lub częściowo bezpodstawne, a jego głównym celem jest uniemożliwienie, ograniczenie lub penalizacja partycypacji publicznej. Na taki cel mogą wskazywać:
a) nieproporcjonalny, nadmierny lub nieuzasadniony charakter roszczenia lub jego części,
b) istnienie wielu postępowań wszczętych przez powoda lub strony powiązane w odniesieniu do podobnych spraw,
c) zastraszanie, nękanie lub groźby ze strony powoda lub jego przedstawicieli.
(art. 3, pkt 2 i 3 oraz pkt 18 preambuły)
Postępowania sądowe typu SLAPP są zazwyczaj wszczynane przez wpływowe osoby fizyczne, grupy lobbystyczne, korporacje czy organy państwowe (pkt 10 preambuły). Ich roszczenia są oparte na różnych podstawach prawnych; zazwyczaj tych dotyczących zniesławienia, ale także na innych przepisach lub prawach.
Uderzają one w media, dziennikarzy śledczych, obrońców praw człowieka, działaczy klimatycznych, LGBTQ, związkowców, naukowców itp. (pkt 5, 6 i 7 preambuły). Hamują debatę publiczną (pkt 9 i 11 preambuły) oraz obciążają sądy.
Dyrektywa uznaje że sprawy w których strony mieszkają w tym samym państwie, co sąd w którym wytoczono powództwo, mają także skutki transgraniczne, jeżeli sprawa dotycząca publicznej partycypacji leżącej w interesie publicznym ma znaczenie dla więcej niż jednego państwa członkowskiego. (art. 4, pkt 2a)
Obejmuje to na przykład udział społeczeństwa w wydarzeniach organizowanych przez instytucje unijne, takie jak wysłuchania publiczne, oświadczenia lub działania w sprawach, które mają szczególne znaczenie dla więcej niż jednego państwa członkowskiego, takie jak np. zanieczyszczenia transgraniczne czy zarzuty prania pieniędzy z potencjalnym skutkiem transgranicznym. (pkt 22 preambuły)
W myśl tego artykułu nasze sprawy mogą zostać uznane za mające skutek transgraniczny z następujących powodów:
– dwie rezolucje dotyczące stref anty-LGBT podjęte przez PE, z których druga wspomina o naszej działalności i procesowych atakach na nas
– nasz udział w pracach nad pierwszą z nich, który jest także jednym z tematów pozwów,
– wpływ stref anty-LGBT na rozdział unijnych dotacji, które pochodzą m.in. ze składek państw członkowskich,
– zawieszone i zerwane partnerstwa przez zagraniczne miasta partnerskie,
– interwencja ONZ w naszej sprawie,
– zawieszenie funduszy norweskich,
– wszczęcie przez KE procedury przeciwnaruszeniowej przeciwko Polsce z powodu m.in. stref anty-LGBT,
– inspiracja polskich stref dla skrajnej prawicy w innych krajach. np. w Węgrzech,
– działalność autorów SKPR w ramach międzynarodowej sieci fundamentalistycznych ruchów chrześcijańskich badanej m.in. przez Europejskie Forum Parlamentarne na rzecz Praw Seksualnych i Reprodukcyjnych (EPF)
Wspólne zasady dotyczące zabezpieczeń proceduralnych (rozdział II)
Pozwany powinien mieć możliwość ubiegania się o następujące gwarancje procesowe:
a) wniosek o zabezpieczenie na pokrycie kosztów postępowania lub kosztów postępowania i odszkodowania,
b) wniosek o wcześniejsze umorzenie bezzasadnego postępowania sądowego
c) wniosek o środki zaradcze przeciwko nadużyciom sądowym – zasądzenie kosztów sądowych, odszkodowanie i kary,
d) wszystkie te środki jednocześnie (art. 5 pkt 1 oraz pkt 23 preambuły).
Oddalenie powództwa nie zamyka możliwości korzystania z pozostałych środków ochrony prawnej, takich jak zasądzenie kosztów i odszkodowań.
Sąd może wyrazić zgodę na przystąpienie organizacji pozarządowych wspierających pozwanego lub dostarczając mu informacji (art. 7)
Sąd może zażądać od powoda zabezpieczenia na poczet kosztów sądowych obejmujące także straty pozwanych (dojazdy, leczenie itp) lub kosztów postępowania i odszkodowania ze względu na występowanie cech wskazujących na SLAPP (art. 8)
Państwo może postanowić o tym, żeby sądy podejmowały z urzędu decyzję o zabezpieczeniach proceduralnych. (art. 5, pkt 3)
Wcześniejsze umorzenie bezzasadnego postępowania sądowego (rozdział III)
Państwo może uprawnić sądy do podejmowania wczesnej decyzji o odrzuceniu w całości lub części postępowania sądowego przeciwko udziałowi społeczeństwa, jako oczywiście bezzasadnego. (art. 9, pkt 1)
Wniosek o wcześniejsze umorzenie ze względu na cechy SLAPP (duża ilość podobnych spraw, wspólne wszczęcie wielu spraw, grożenie, nękanie, zastraszanie) – zawiesza tymczasowo sprawę (art. 10). Wniosek jest rozpatrywany w przyspieszonym trybie (art. 11). Jeżeli pozwany we wniosku wskaże, że jego działanie było aktem uczestnictwa publicznego, to na powodzie będzie spoczywał obowiązek udowodnienia, że jego roszczenie nie jest bezzasadne (art. 12). Od decyzji przysługuje odwołanie (art. 13).
Środki odwoławcze (rozdział V)
Powód, który zaczął postępowanie sądowe, może zostać obciążony wszystkimi kosztami postępowania, w tym pełnymi kosztami reprezentacji prawnej podniesionymi przez pozwanego, o ile te koszty nie są nadmierne. (art. 14)
Pozwany może domagać się pełnego odszkodowania za straty:
a) materialne – jak honorarium adwokata, (o ile nie podlega zwrotowi jako koszt), koszt leczenia, w tym psychologicznego, koszty podróży,
b) niematerialne – szkody fizyczne i/lub psychologiczne, takie jak ból i cierpienie, pogorszenie sytuacji życiowej lub relacji z innymi osobami, naruszenie dobrego imienia oraz ogólnie wszelkie rodzaje szkód niematerialnych (art. 15)
Sąd może nałożyć skuteczne, proporcjonalne i odstraszające kary na powoda nadużywającego procedury sądowej. Sąd powinien wziąć pod uwagę potencjalny szkodliwy wpływ postępowania na partycypację publiczną, w tym do odniesieniu do charakteru postępowania (duża ilość podobnych spraw, wspólne wszczęcie wielu spraw, grożenie, nękanie, zastraszanie). Kary mają być wpłacane na rzecz skarbu państwa.
(art. 16 oraz pkt 32 preambuły)
Apelujemy do partii opozycyjnych, organizacji prawniczych, sędziowskich oraz pozostałych działających w zakresie praw człowieka o podjęcie działań w celu realizacji zaleceń KE w zakresie:
– przeglądu prawa pod kątem wdrożenia nowych przepisów anty-SLAPP-owych,
– przygotowania projektów zmian prawnych,
– naciskania rządu na szybkie i pełne wdrożenie dyrektywy,
– monitorowania wdrożenia dyrektywy,
przygotowania programów szkoleń dla prawników i sędziów,
– przygotowania programów szkoleń dla przedstawicieli mediów, działaczy, związkowców i innych potencjalnych adresatów nadużyć typu SLAPP,
– utworzenia niezależnych krajowych usług wsparcia dla adresatów SLAPP (pomoc psychologiczna, prawna, finansowa, schroniska, infolinię etc),
– monitorowania i gromadzenia danych dotyczących nadużyć typu SLAPP
Państwo ma wprowadzić w życie przepisy ustawodawcze, wykonawcze i administracyjne w ciągu 2 lat od wejścia dyrektywy w życie (tj. dwudziestego dnia od publikacji w dzienniku urzędowym Unii Europejskiej). Czyli najpóźniej do końca 2024.
Prawdopodobnie rząd będzie niechętny tej dyrektywie. Nie mówiąc już o pewnej fundacji prawniczej wyspecjalizowanej w nękaniu pozwami aktywistów_ek, dziennikarzy_ek i polityków_czek. Z pewnością będzie walczyła o opóźnienie, niepełne wdrożenie czy rozwodnienie tej dyrektywy.
Jeżeli dyrektywa nie zostanie wdrożona w terminie lub w niewystarczającym stopniu, to wówczas będziemy składać skargi do KE.
Jeżeli dyrektywa zostanie w pełni wdrożona stosunkowo szybko, np. w ciągu roku – to będziemy mieli szansę na sprawdzenie w naszych procesach sądowych funkcjonowania nowych przepisów.
Projekt można pobrać pod tym adresem:
https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/?uri=CELEX:52022PC0177